Steeds meer mensen combineren mantelzorg met werken. In Nederland verleent gemiddeld 1 op de 5 medewerkers naast hun werk zorg aan hulpbehoevenden in hun omgeving zoals een chronisch zieke partner, een kind met een handicap of een hulpbehoevende ouder. Zij worden ook wel werkende mantelzorgers genoemd. [1]
Mantelzorg, wat is dat?
Mantelzorg is onbetaalde en vaak langdurige zorg voor familieleden of vrienden. Dit kan intensieve zorg zijn, maar bijvoorbeeld ook hulp bij dagelijkse activiteiten. [2] Mantelzorg gaat echter wel verder dan de zogenoemde ‘gebruikelijke hulp’. MantelzorgNL benadrukt dat het bij mantelzorg gaat om onbetaalde hulp die nooit als een verplichting aan iemand opgelegd kan worden. Hulp aan mensen zonder gezondheidsbeperkingen, zoals het oppassen op gezonde kleinkinderen, valt daarmee buiten de definitie van mantelzorger en wordt ook wel vrijwilligerszorg genoemd. [3] Mantelzorg en vrijwilligerszorg zijn dus twee verschillende typen zorg. Mantelzorg komt op je pad en je kunt er niet zomaar mee stoppen. Mantelzorgers verlenen soms 24 uur per dag zorg. Vrijwilligerszorg daarentegen is een bewuste keuze op het moment dat je hier tijd voor vrij kan en wil maken. Vrijwilligers verlenen zorg voor een beperkt aantal uren per week en kunnen hier op eigen initiatief mee stoppen. [4]
Naar verwachting zal het aantal mantelzorgers de komende jaren verder stijgen. Het aantal ouderen neemt immers sterk toe en mensen met een beperking gaan minder snel in een instelling wonen. Daarbij wordt verwacht dat het aandeel werkende mantelzorgers stijgt door de toegenomen arbeidsdeelname van vrouwen en oudere medewerkers; groepen die traditioneel veel mantelzorg voor hun rekening nemen. [5]
Uit onderzoek [6] blijkt dat de meeste werkende mantelzorgers de zorgverlening goed kunnen combineren met hun werk en tevreden zijn over hun leven. Toch is de druk voor werkende mantelzorgers vaak groot. Ze moeten balanceren tussen goed presteren op het werk enerzijds en de juiste zorg plus voldoende aandacht geven aan de hulpbehoevende anderzijds. Daarbij kan de hulpbehoevende ook op ongeplande en onvoorziene momenten zorg en hulp van de werkende mantelzorger nodig hebben. Werkgevers kunnen natuurlijk niet alle problemen oplossen, maar kunnen wel helpen om de tijdsdruk te verminderen en de werkdruk te verlichten om zo mogelijke uitval van werkende mantelzorgers te voorkomen. Mantelzorg wordt daarmee gezien als een gedeelde verantwoordelijkheid van medewerker en werkgever.
Wettelijke regelingen
De Wet Arbeid en Zorg (WaZo) biedt werkgevers en werkende mantelzorgers de mogelijkheid om de druk van werken en zorgen te verlichten.
Calamiteitenverlof
Een medewerker kan calamiteitenverlof opnemen wanneer hij/zij door een onvoorziene persoonlijke omstandigheid direct vrij moet nemen. Bijvoorbeeld als je kind plotseling ziek is geworden en moet worden opgehaald, of bij het overlijden van een familielid. Afhankelijk van de situatie kan calamiteitenverlof een paar uur tot een paar dagen duren. De werkgever moet een redelijk verzoek om calamiteitenverlof altijd toekennen en het salaris tijdens dit verlof volledig doorbetalen.
Kortdurend zorgverlof
Met kortdurend zorgverlof kan een medewerker gedurende korte tijd een ziek, thuiswonend (pleeg)kind, partner of ouder verzorgen. Op deze manier kan de medewerker urgente zorgtaken verrichten zonder dat hij/zij hier direct vakantiedagen voor hoeft op te nemen en zonder dat dit tot spanning in de arbeidsverhouding hoeft te leiden. Er moet natuurlijk wel sprake zijn van noodzakelijke verzorging in verband met ziekte. Dit betekent dat er een duidelijk behoefte aan verzorging van de hulpbehoevende moet bestaan en dat de betreffende medewerker de enige is die de zorg op zich kan nemen.
Per 12 maanden heeft een medewerker recht op twee keer het aantal contracturen per week, zoals overeengekomen in de arbeidsovereenkomst, aan kortdurend zorgverlof. Tijdens kortdurend zorgverlof betaalt de werkgever tenminste 70% van het salaris door. Als dit minder is dan het minimumloon, dan ontvangt de medewerker gewoon het minimumloon.
Langdurend zorgverlof
Wanneer een medewerker gedurende langere tijd een naaste moet verzorgen, kan hij/zij langdurend zorgverlof opnemen. Ook hier geldt dat de verzorging noodzakelijk met zijn en dat de betreffende medewerker de enige is die de zorg kan verlenen.
Per 12 maanden heeft een medewerker recht op maximaal 6 keer het aantal contracturen per week, zoals opgenomen in de arbeidsovereenkomst, aan langdurend zorgverlof. Heeft een medewerker bijvoorbeeld een contract voor 32 uur per week? Dan mag hij/zij per 12 maanden 192 uur aan langdurende zorgverlof opnemen. De werkgever hoeft deze uren niet door te betalen.
Langdurend zorgverlof kan schriftelijk bij de werkgever aangevraagd worden, tenminste twee weken voordat het verlof in dient te gaan. De werkgever mag de medewerker om informatie vragen om te beoordelen of er inderdaad recht is op verlof, bijvoorbeeld door middel van een doktersverklaring. De werkgever mag kortdurend en langdurend zorgverlof in principe niet weigeren. Dit kan alleen indien de werkgever anders in ernstige problemen komt.
Mantelzorgvriendelijke werkgever
Naast deze wettelijke rechten en plichten kunnen er individuele afspraken gemaakt worden om werk en mantelzorg te combineren. Het doel? Een mantelzorgvriendelijke werkgever worden. ‘Mantel-zorgvriendelijk’ kan echter voor iedereen iets anders betekenen. Ga daarom in gesprek met je werkende mantelzorgers om na te gaan waar zij behoefte aan hebben. In Nederland zijn er verschillende werkgevers die door Werk & Mantelzorg erkend zijn als mantelzorgvriendelijk. Een van deze organisaties is Draisma, een aannemingsbedrijf uit Apeldoorn. Draisma kenmerkt zich door een wendbare organisatiestructuur, een open cultuur en een collegiale sfeer. Deze eigenschappen helpen bij de ondersteuning van werkende mantelzorgers. Erna Roberst, hoofd Personeelszaken, beaamt het belang van het in gesprek gaan met je werkende mantelzorgers: “Wat je als werkgever kunt bijdragen, is het bespreekbaar houden. Samen een oplossing zoeken als werknemers er niet uit komen. Wanneer werknemers dat weten, zorgt dat voor wat meer ontspanning.” [7]
Behalve het gesprek aangaan, zijn er enkele andere aandachtspunten voor werkgevers die mantelzorgvriendelijk willen zijn voor hun werkende mantelzorgers:
- Herken tijdig je werkende mantelzorgers. Dit voorkomt veel onduidelijkheid of bijvoorbeeld onnodig ziekteverzuim;
- Flexibiliteit, erkenning en begrip vanuit de leidinggevende zijn van groot belang voor werkende mantelzorgers;
- Laat het onderwerp mantelzorg als vast onderdeel terugkomen in functioneringsgesprekken;
- Zorg voor een open cultuur, waarin mantelzorg zichtbaar mag zijn en medewerkers durven te zeggen wanneer ze overbelast dreigen te raken;
- Maak specifieke werkafspraken om voor een betere balans tussen werken en zorg. Bijvoorbeeld minder werken, flexibele werktijden of vaker thuis werken;
- Maak gebruik van de mogelijkheden in wettelijke verlofregelingen en eventuele afwijkende afspraken in cao of arbeidsvoorwaarden;
- Geef de collega’s van je werkende mantelzorgers de ruimte om aan te geven hoe zij de situatie ervaren en wat er voor hen verbeterd kan worden;
- Schakel een mantelzorgmakelaar in voor praktische oplossingen of advies voor een mantelzorgvriendelijk personeelsbeleid.
Kortom, ga om te beginnen het gesprek aan met je werkende mantelzorgers! Zij zullen zich niet alleen meer gehoord en gesteund voelen, maar ook minder snel uitvallen. Daarnaast kun je actief werken aan wederzijds begrip tussen werkgever en werkende mantelzorger.
Deze blog is geschreven door Kim Jacobs