De temperatuur stijgt en dit betekent dat de zomer is aangebroken. Voor veel mensen staat de zomer in het teken van vakantie, ontspanning en opladen. Even rust om bij te komen van een jaar lang de ballen in de lucht houden met onder meer werken, voor de kinderen zorgen en het huishouden. Lekker even ont-stressen, wordt ook wel gezegd. Maar wat is stress nu eigenlijk en kan je vakantie de stress ook daadwerkelijk wegnemen?
Stress
Vaak wordt de term stress gehanteerd om te verwijzen naar situaties, prikkels en omstandigheden die als emotioneel belastend kunnen worden ervaren. Ook wordt hiermee vaak verwezen naar een toestand van het organisme die optreedt als er een discrepantie is tussen de waargenomen eisen van de omgeving (of zichzelf) en de eigen inschatting van de mogelijkheden om aan die eisen te voldoen. Met andere woorden, de (ingeschatte) draaglast is groter dan de (ingeschatte) draagkracht. [1]
In de Van Dale wordt stress beschreven als “aanhoudende geestelijke druk; = spanning”. De stressreactie is een alarm in het menselijk systeem die opgeroepen wordt bij een bepaald niveau van opwinding/spanning. Deze alarm- of stressreactie is gezond en noodzakelijk om bijvoorbeeld in acute situaties alert te blijven. De onaangenaamheid van het alarm is geen gezondheidsbedreiging. Echter, als de stressreactie langdurig aanhoudt of vaker terugkomt, kan het leiden tot ziekte en wordt het ongezond. [2]
Een toestand van stress kan zich op vier niveaus uiten: [3]
- Fysiologisch/somatisch niveau: veranderingen in hartslag, bloeddruk, afgifte van stresshormonen, etc.;
- Emotioneel niveau: emoties en gevoelens als depressie, angst, frustratie, machteloosheid of boosheid;
- Cognitief niveau: geheugen- en concentratiestoornissen, verstoorde informatieverwerking, obsessieve gedachten, etc.;
- Gedragsniveau: vermijding, zich terugtrekken, weer of meer gaan roken, overmatig alcohol-gebruik, agressie, arbeidsverzuim, of juist meer gaan werken.
Stress op het werk
Werk is voor veel mensen een belangrijke bron van stress. Uit onderzoek van Hays [4] blijken er vijf belangrijke stressfactoren op het werk te zijn:
- Hoge werkdruk;
- Jezelf hoge verwachtingen opleggen;
- Te weinig ondersteuning van collega’s/management;
- Werk-privé onvoldoende in balans;
- Hoge verwachtingen van collega’s/leidinggevenden.
Herstel van werk
Voor de gezondheid, prestaties, creativiteit en inzetbaarheid van medewerkers op de lange termijn is tijdig en voldoende herstel van werk(stress) van groot belang. Enerzijds gaat het om herstel onder werktijd, zoals een gezonde balans in de functie en een duurzame inrichting van de functie. Anderzijds gaat het om herstel buiten werktijd, zoals tijdens vrije avonduren, weekenden en vakanties. Uit onderzoek naar factoren die het herstelproces positief of negatief kunnen beïnvloeden, blijkt dat het niet zozeer de aard van de tijdsbesteding is, maar de mate waarin een activiteit afleidt van piekergedachten – wat gepaard gaat met positieve gevoelens – energie geeft en op eigen keuze berust. [5]
Onderzoek laat ook zien dat medewerkers onvoldoende herstellen in hun vrije tijd (avonduren, weekenden). Vakantie daarentegen staat voor een langere, ononderbroken periode van herstel, waardoor de positieve effecten sterker zijn. Vakantie is echter geen remedie bij langdurige stress of een naderende burn-out. Wel heeft het een positieve effect op het algehele stressniveau. Positieve ervaringen die we meenemen uit onze vakantie vormen daarmee een buffer tegen toekomstige stress(factoren). Daarnaast kan vakantie ook de kans op ziekte verlagen en de psychologische veerkracht van medewerkers verbeteren. [6]
Vakantie kan echter ook stress opleveren. Voordat je daadwerkelijk op vakantie kan, moet er immers nog werk afgerond en/of overgedragen worden. Ook moet de vakantie zelf geregeld worden. Eenmaal op vakantie blijven veel medewerkers toch bereikbaar door het regelmatig checken van hun e-mail of het onderhouden van contact met collega’s. Op deze manier kun je natuurlijk niet volledig afschakelen en voldoende herstellen.
Goed voorbereid op vakantie
Om zo goed mogelijk te kunnen herstellen tijdens je vakantie is het belangrijk om het werk zo veel mogelijk los te laten. Maar hoe doe je dat?
Manage verwachtingen
Geef aan wanneer je op vakantie bent en overleg wie jouw werkzaamheden overneemt en wie het aanspreekpunt is voor dringende zaken. Ben duidelijk over je communicatie; blijf je bereikbaar per telefoon en wordt er verwacht dat je je mailbox bijhoudt? Het beste is natuurlijk om helemaal niet bereikbaar te zijn. Kan het écht niet anders? Plan dan enkele vaste momenten tijdens je vakantie in en communiceer dit met je collega’s. Ook kun je je (externe) out-of-office bericht een dag langer aan laten staan, zodat je bij terugkomst tijd hebt om rustig je e-mails te verwerken en een weekplanning te maken. [7]
Afbouwen
Wanneer je tot het laatste moment gestrest doorwerkt en meteen op vakantie gaat, heb je minstens drie dagen nodig om af te schakelen. Drie procent van de bevolking wordt tijdens deze eerste paar dagen van de vakantie zelfs ziek; hoge bloeddruk, slechte slaapkwaliteit, slecht humeur, koorts, migraine of maagklachten. Dit wordt ook wel ‘vrijetijdsziekte’ genoemd. Hoewel vrijetijdsziekte zeker niet ernstig is, is het wel een signaal van verlaagde weerstand door te hoge werkdruk of teveel stress. [8] Zorg er dus voor dat je een week voordat je op vakantie gaat al langzaam je werkzaamheden afbouwt. Plan het zo dat je niet tot de laatste avond door hoeft te werken, zodat je al tijd hebt om tot rust te komen. Zo ga je een stuk relaxter op vakantie; maak de omslag van drukte naar ontspanning voor je lichaam zo klein mogelijk.
Disconnect
Vakantie is eigenlijk een vorm van “macro recovery”. Het is nodig om te herstellen van intensieve stress. In deze tijd van mobiele telefoons en altijd toegang tot internet is het lastig om niet bereikbaar te zijn en je af te sluiten van werk. Toch is het belangrijk om tijdens vakantie niet met je werk bezig te zijn. Je brein kan namelijk niet optimaal functioneren zonder af en toe compleet af te schakelen. [9]
Terug van vakantie
Uiteindelijk blijft vakantie natuurlijk maar een tijdelijk middel om stress te verminderen. Eenmaal terug van vakantie worden medewerkers geconfronteerd met een bomvolle mailbox, waardoor het stressniveau direct weer omhoog schiet. Het is dus zaak om te voorkomen dat je na terugkomst weer net zo gestrest of zelfs gestrester wordt dan voor je vakantie. Wanneer je tijdens de eerste paar dagen van je vakantie last hebt van vrijetijdsziekte of stress ervaart zodra je weer aan het werk gaat, is het raadzaam om ook eens te kijken naar je werk-privé balans. Blijkt dit een struikelblok? Ga dan het gesprek aan met je leidinggevende om hem/haar hier bewust van te maken en de mogelijkheden te bespreken.
Gun jezelf na terugkomst van je vakantie in ieder geval de tijd om rustig op te starten, en weer te wennen aan het dagelijkse ritme en de drukte op je werk. Praat bij met je collega’s, bespreek je vakantie en vraag wat er tijdens je afwezigheid is gepasseerd. Zo word je al op de hoogte gebracht van de belangrijkste zaken voordat je je mailbox opent. Neem voldoende tijd om je mails door te nemen en waar nodig te beantwoorden. Maak je vooral niet té druk. En weet dat er altijd weer een volgende vakantie aankomt.
Deze blog is geschreven door Kim Jacobs